การตรัสรู้

 เจ้าชายสิทธัตถะ เมื่อเสด็จออกบรรพชาแล้ว ทรงแสวงหาสัจธรรม โดยทรงเริ่มศึกษาในสำนักของอาฬารดาบส และอุททกดาบส จนรู้แจ้งวิชาทั้งหมดของอาจารย์ แต่พระองค์ก็ทรงรู้ว่าไม่ใช่วิธีดับทุกข์ พระองค์จึงทรงทดลองบำเพ็ญทุกรกิริยาคือ การทรมานร่างกายด้วยวิธีต่าง ๆ เช่น ทรงกัดฟันให้แน่นกลั้นลมหายใจเข้าออก ทรงอดพระกระยาหาร เป็นต้น

          หลังจากทรงบำเพ็ญทุกรกิริยาถึงที่สุดแล้ว ก็ทรงรู้ว่ายังไม่ใช่หนทางพ้นทุกข์เช่นกัน จึงทรงเลิก และหันมาบำเพ็ญเพียรทางจิต โดยทรงประทับอยู่ใต้ต้นโพธิ์ และทรงอธิษฐานในพระทัยว่า หากยังไม่บรรลุพระสัมมาสัมโพธิญาณ จักไม่เสด็จลุกขึ้นเป็นเด็ดขาด พระมังสะ และพระโลหิตจะแห้งเหือดไปเหลือแต่ตจะ (หนัง) พระนหารุ(เอ็น) และพระอัฐิ(กระดูก) ก็ตาม

          ก่อนที่จะตรัสรู้พระองค์ได้ทรงผจญมาร คือ กิเลสมาร เสนามาร ความชั่วอื่น ๆ มาคอยขัดขวางแต่พระองค์ก็ทรงเอาชนะได้ โดยทรงนึกถึงบารมี 10 จนได้บรรลุ บุพเพนิวาสนุสสติญาณ คือ การระลึกชาติได้ ในยามแรก บรรลุจุตูปปาตญาณ คือ การรู้การตาย และการเกิดของสัตว์ทั้งหลาย ในยามที่สอง และในยามที่สาม ได้บรรลุอาสวักขยญาณ คือ การหยั่งรู้ความสิ้นอาสวะหรือกิเลส คือ การตรัสรู้ อริยสัจ 4 ได้แก่ ทุกข์ (ความไม่สบายกาย ไม่สบายใจ) สมุทัย (เหตุทำให้เกิดทุกข์) นิโรธ (ความดับทุกข์) และมรรค (ข้อปฏิบัติให้ถึงความดับทุกข์)

 การก่อตั้งพระพุทธศาสนา

          เมื่อพระพุทธเจ้าตรัสรู้แล้ว พระองค์ได้พิจารณาธรรมที่ได้ตรัสรู้ว่าเป็นเรื่องลึกซึ้ง ยากที่ผู้อื่นจะเข้าใจได้ง่าย แต่ก็ทรงพิจารณาเปรียบเทียบสัตว์โลกได้กับดอกบัว 4 เหล่า คือ 1. บัวพ้นน้ำ (อุคฆฎิตัญญู) 2. บัวเสมอน้ำ (วิปจิตัญญู) 3. บัวใต้น้ำ (เนยยะ) 4. บัวใต้โคลนตม (ปทปรมะ) คือ บุคคลมีสติปัญญาต่างกัน ด้วยอาศัยพระมหากรุณาธิคุณที่มีต่อสัตว์โลก จึงทรงตั้งพระทัยที่จะแสดงธรรมสั่งสอนสัตว์โลก

          พระสาวกกลุ่มแรกที่พระองค์ได้แสดงธรรมโปรด คือ ปัญจวัคคีย์ (ที่เคยอุปัฏฐากพระองค์มาก่อน) โดยทรงแสดงธรรมเทศนากัณฑ์แรกคือ ธัมมจักกัปปวัตนสูตร ที่ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน เมืองพาราณสี ทำให้อัญญาโกณฑัญญะได้ดวงตาเห็นธรรม คือบรรลุโสดาบัน อีก 4 ท่านได้เกิดศรัทธาแรงกล้าและพร้อมใจกันอุปสมบทเป็นพระภิกษุกลุ่มแรกของพระพุทธศาสนา และทำให้พระรัตนตรัยเกิดขึ้นในโลกเป็นครั้งแรก คือ พระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ ซึ่งเป็นการก่อตั้งพระพุทธศาสนา อย่างเป็นทางการและภายหลังปัญจวัคคีย์ได้บรรลุเป็นพระอรหันต์ทั้งหมดและเป็นกำลังในการเผยแผ่พระพุทธศาสนาต่อมาทำให้พุทธศาสนาเจริญอย่างรวดเร็วมีพระสาวกเพิ่มขึ้นมากตามลำดับ